En referencia aos procedementos de tramitación da adopción internacional en España é preciso distinguir:
a. Procedemento en aplicación do Convenio relativo á protección do neno e á cooperación en materia de adopción internacional, de maio de 1993
b. Procedemento con países que non ratificaron o Convenio relativo á protección do neno e á cooperación en materia de adopción internacional, de maio de 1993
- A tramitación dunha adopción internacional
A tramitación dunha adopción internacional iníciase en España a partir do ofrecemento para a adopción formulado pola persoa/s interesada/s na adopción dunha persoa menor de idade de orixe estranxeira.
Este ofrecemento debe presentarse ante a administración pública competente española en materia de adopción nas diferentes comunidades autónomas, iniciándose así un proceso administrativo en España e posteriormente no país de orixe do neno ou nena, que pode finalizar coa resolución de adopción, xeralmente de carácter xudicial, aínda que nalgúns países reviste carácter administrativo.
Para iniciar a tramitación de ofrecementos para a adopción cun país, as administracións públicas competentes en España comproban, no exercicio da súa responsabilidade en materia de protección á infancia:
- Que a lexislación dese país regula a adopción.
- Que o país dispón dunha institución competente en materia de protección da infancia á que dirixir o ofrecemento para a adopción para que poida proceder á súa tramitación.
- Que non exista no país unha situación de inseguridade xurídica grave na tramitación de adopcións. Para elo, recábase información de fontes oficiais e de organismos internacionais de protección á infancia.
A Lei de Adopción Internacional establece, neste sentido, que non se tramitarán ofrecementos para a adopción de nenos e nenas doutro país ou con residencia habitual noutro Estado nas seguintes circunstancias:
- Cando o país, onde a persoa menor de idade teña a súa residencia habitual, se atope en conflito bélico ou inmerso en desastre natural.
- Se non existe no país unha autoridade específica que controle e garanta a adopción e que remita ás autoridades españolas a proposta de asignación con información sobre a adoptabilidade da persoa menor de idade e o resto de información necesaria establecida na lei.
- Cando no país non se dean as garantías adecuadas para a adopción, ou as prácticas e trámites necesarias para a mesma, non respecten o interese da persoa menor de idade ou non cumpran os principios éticos e xurídicos internacionais.
A Administración Xeral do Estado, en colaboración coas entidades públicas, determinará en cada momento que países están incursos nalgunha das circunstancias anteriores a efectos de decidir iniciar ou suspender a tramitación de adopcións neles.
Nas adopcións internacionais entran en xogo dúas lexislacións, a española e a do país de orixe, polo que deben cumprirse os requisitos e procedementos de ambas.
Ademais, nas adopcións internacionais interveñen as autoridades competentes en adopción de dous países, o dos solicitantes e o de orixe do neno ou nena, correspondéndose cada un responsabilidades diferenciadas. Entre as máis destacables cabe mencionar:
- En España, a determinación da idoneidade das persoas que se ofrecen para adoptar a un neno ou nena.
- No país de orixe: a determinación da adoptabilidade das persoas menores de idade e a conveniencia, no seu caso, da adopción internacional como o recurso máis adecuado para cada neno ou nena. Así mesmo, a asignación das persoas menores de idade ás familias máis idóneas que se ofrecen para a adopción.
A presentación dun ofrecemento para adopción internacional é unha petición que se formula a outro país, que non sempre finaliza coa constitución da adopción, xa que se atopa sometida aos criterios e decisións das institucións competentes e das persoas responsables das políticas de protección á infancia dos países de orixe.
- Procedemento en aplicación convenio relativo á protección do neno e á cooperación en materia de adopción internacional de maio de 1993
Este convenio foi ratificado por España no ano 1995 e é de aplicación na tramitación de adopcións cos países que tamén o ratificaron (ver no apartado de Normativa -ámbito estatal- información referente ao Convenio de A Haya, de 29 de maio de 1993, relativo á Protección do Neno e á Cooperación en materia de Adopción Internacional).
Este convenio baséase nun sistema de cooperación e reparto de responsabilidades ao longo do procedemento de adopción entre Autoridades Centrais, de recepción e de acollida das persoas menores de idade adoptadas, designadas especificamente para este convenio nos diferentes países. Ten como finalidade básica previr o tráfico, as irregularidades e os abusos establecendo medidas que garantan as adopcións internacionais.
O procedemento establecido conleva un alto grao de comunicación e cooperación entre as Autoridades Centrais dos dous países implicados na adopción internacional, poñéndose especial énfase nas etapas anteriores á constitución da adopción. Isto é, a determinación da adoptabilidade dos nenos e nenas por parte dos países de orixe, a valoración por parte do país receptor da idoneidade para adoptar das familias que se ofrecen para a adopción, e o acordo de ambas as autoridades na asignación de nenos ou nenas a familias adoptivas concretas.
- Vías de tramitación de expedientes
Para a tramitación dos expedientes de adopción, as familias que se ofrecen para adopción poden utilizar, con carácter xeral, dúas vías:
- A das Autoridades Centrais (comunicación entre as Autoridades Centrais de ambos países ao longo de todo o procedemento). Segundo a lexislación española, a función de intermediación na adopción internacional poderá efectuarse mediante a colaboración da entidade pública competente española coa autoridade central do país de orixe das persoas menores de idade.
- A dos Organismos Acreditados para a Adopción Internacional (en adiante, OAA). Estes organismos, segundo o propio Convenio:
- Desenvolven funcións de intermediación en adopción internacional.
- Deben estar acreditados en ambos países, cumprindo cos requisitos esixidos na lexislación vixente española e a do país de orixe da persoa menor de idade onde vaian a desenvolver a súa actividade.
- Actúan no marco fixado na acreditación outorgada pola administración pública competente.
- Realizan funcións de intermediación, en España e no país de orixe, a través dos seus representantes, ata a finalización do proceso de adopción.
- Están sometidos ao control e supervisión das administracións que as acreditaron.
- Ofrecen uns servizos de axuda ás administracións públicas de ambos países, xa que serven de nexo de intercambio de comunicación entre elas, e ás familias que se ofrecen para a adopción ao longo de ese proceso.
Segundo a lexislación española, a función de intermediación en adopción internacional poderá efectuarse soamente polos procedementos descritos. Ningunha outra persoa ou entidade diferente ás citadas poderá intervir en funcións de intermediación para adopcións internacionais.
- Procedemento con países que non ratificaron o convenio de maio de 1993
Neste caso, os expedientes de adopción só poderán tramitarse a través de OAA e o procedemento é similar ao establecido para os países do Convenio de A Haya de adopción internacional.
- Etapas na tramitación
A tramitación dunha adopción internacional é un proceso no que poden diferenciarse diversas etapas que van desde a presentación do ofrecemento polas familias interesadas na adopción internacional ata o recoñecemento da adopción en España e, no seu caso, o envío aos países de orixe dos informes de seguimento das persoas menores de idade adoptadas.
A continuación, descríbense, con carácter xeral, as seguintes etapas:
Etapa 1.- Información e preparación sobre adopción internacional
A familia que se ofrece para a adopción debe asistir ás sesións informativas e de preparación organizadas pola entidade pública ou polo OAA con carácter previo e obrigatorio á solicitude da declaración de idoneidade.
Igualmente presentará o seu ofrecemento de adopción para que poida así procederse á apertura de expediente. Para elo deberá encher unha solicitude e presentar a documentación requirida pola administración autonómica.
Etapa 2.- Valoración de idoneidade da persoa ou persoas que se ofrecen para a adopción dunha persoa menor de idade de orixe estranxeira
A valoración de idoneidade da persoa ou persoas que se ofrecen para a adopción é un requisito previsto na lexislación española para a tramitación das adopcións internacionais por parte de persoas residentes en España. A idoneidade deberá ser declarada pola entidade pública española con carácter previo á constitución da adopción.
A idoneidade defínese como a capacidade, aptitude e motivación adecuadas para exercer a responsabilidade parental, atendendo ás necesidades das persoas menores de idade susceptibles de ser adoptadas, así como para asumir as peculiaridades, consecuencias e responsabilidades que conleva a adopción internacional.
Consiste nunha valoración psicosocial das persoas que se ofrecen para a adopción respecto á súa situación persoal, familiar e social, a súa capacidade para establecer vínculos estables e seguros, as súas habilidades educativas e a súa aptitude para atender a un neno ou nena.
Este estudo levarase a cabo por persoal especializado en psicoloxía e traballo social con experiencia en protección da infancia e adopción.
Esta avaliación lévase a cabo por profesionais da propia administración autonómica e/ou por profesionais do ámbito privado. Isto último, a través de convenios de colaboración asinados pola administración cos colexios profesionais, ou ben a través de equipos interdisciplinares autorizados para desempeñar as funcións de valoración.
Á fase de valoración de idoneidade precede unha etapa de preparación para a adopción, na que se pretende achegar a realidade da adopción internacional ás persoas que se ofrecen para a adopción, promover nelas unha reflexión sobre as necesidades das persoas menores de idade susceptibles de ser adoptadas e axudalas no proceso de toma de decisión. A preparación lévase a cabo a través dun programa que inclúe sesións grupais coas persoas que se ofrecen para a adopción e profesionais responsables da súa execución.
Etapa 3.- Obtención do Certificado de Idoneidade
Corresponde á entidade pública competente a emisión dos certificados de idoneidade para a adopción internacional, non sendo en ningún caso unha competencia delegable en ningún outro organismo público ou privado.
No caso de que a resolución da administración fose de non idoneidade para a solicitude das persoas que se ofrecen para a adopción, estas poderán presentar os recursos procedentes, expresados na resolución.
Os certificados de idoneidade están referidos á adopción nun país determinado.
Os certificados e os informes psicosociais que dan lugar á declaración de idoneidade teñen un período de vixencia de tres anos desde a data da súa emisión polo órgano competente, sempre que non se producisen modificacións substanciais na situación persoal e familiar das persoas que se ofrecen para a adopción. Isto estará suxeito, non obstante, ás condicións e ás limitacións establecidas, no seu caso, na lexislación autonómica aplicable en cada suposto, así como na lexislación do país de orixe da persoa menor de idade.
Etapa 4.- Elección da vía de tramitación do expediente
Con carácter xeral, no suposto de que o ofrecemento para a adopción se dirixa a un país no que é de aplicación o Convenio relativo á Protección do Neno e á Cooperación en materia de Adopción Internacional, deberá decidirse a vía de tramitación do expediente. Isto é, se se tramita a través das administracións públicas españolas competentes ou se se fai a través dun organismo acreditado para a adopción (en adiante, OAA).
Para tomar esta decisión deberá terse en conta:
- Se o país de orixe do menor fixou ou non unha vía exclusiva para a tramitación de expedientes. Así, por exemplo, algúns países optaron por que a tramitación de adopcións internacionais se faga de forma exclusiva a través de OAA.
- Se a Administración Xeral do Estado, en colaboración coas entidades públicas, acordou que, respecto a un determinado Estado, unicamente se tramiten ofrecementos de adopción internacional a través de OAA autorizados polas autoridades de ambos Estados.
Etapa 5.- Preparación do expediente en España
As persoas que se ofrecen para a adopción prepararán o seu expediente con todos os documentos esixidos polo país de orixe da persoa menor de idade.
A información para elo é facilitada polos servizos de protección á infancia das comunidades autónomas e, no suposto de que tramiten a través dun OAA contarán coa axuda e asesoramento dos e as profesionais do OAA.
No suposto de que se tramite cun país cunha lingua oficial distinta ao castelán, os documentos deberán ser traducidos mediante tradución xurada. Para coñecer a relación de profesionais especializados en tradución xurada poden dirixirse á páxina web do Ministerio de Asuntos Exteriores, Unión Europea e Cooperación.
Etapa 6.- Legalización e autenticación dos documentos
Para garantir a eficacia nun país estranxeiro dos documentos emitidos en España, que conforman o expediente, é imprescindible legalizalos.
En función do país ao que se dirixa a solicitude, os documentos deberán ser:
- Apostilados: As institucións encargadas da apostilla varían en función do órgano que emitiu o documento. Naqueles países que ratificaran o Convenio de la Haya de 5 de outubro de 1961 se exime deste trámite.
- Legalizados e autenticados: Cando o país de orixe non ratificara o referido Convenio, os documentos deberán pasar por unha cadea de legalización e recoñecemento de firmas, cuxa etapa final é a legalización do documento polo Departamento de Legalizacións do Ministerio de Asuntos Exteriores, Unión Europea e Cooperación en España e finalmente polo Consulado do país que corresponda en España.
Etapa 7.- Envío do expediente ao país de orixe
O envío do expediente á autoridade competente do país de orixe da persoa menor de idade poderá realizarse, en función da vía de tramitación do expediente en cada caso, de dúas formas:
- A través da autoridade central española competente en materia de adopción internacional (comunidade autónoma de residencia das persoas que se ofrecen para a adopción).
- A través do OAA elixido.
Etapa 8.- Recepción por parte das autoridades competentes españolas da proposta de asignación emitida por autoridade estranxeira
As autoridades competentes do país de orixe enviarán a asignación do neno ou nena á entidade pública española competente. Nela, figura a información sobre a súa identidade, adoptabilidade, medio social e familiar, historia médica e necesidades particulares; así como a información relativa ao outorgamento dos consentimentos de persoas, institucións e autoridades requiridas pola lexislación do país de orixe.
O tempo que transcorre desde que se remite o expediente de ofrecemento para a adopción ao país de orixe e se recibe a proposta de asignación dun neno ou nena varía considerablemente. Isto vai depender de factores tales como: as características das persoas que se ofrecen para a adopción ou o perfil do neno ou nena para o que se emitiu o certificado de idoneidade, así como a situación do país de orixe, os seus posibles cambios de lexislación, política de protección á infancia e decisións respecto á adopción nacional e internacional.
Todos estes factores poden atrasar e en ocasións facer que non prospere un proxecto de adopción.
Cabe sinalar, así mesmo, que o criterio de data de chegada dun expediente ao país non é determinante.
Etapa 9.- Conformidade da comunidade autónoma para que siga adiante o procedemento de adopción
Unha vez recibida a proposta de asignación dun neno ou nena, é necesario o acordo de conformidade da entidade pública española para que siga adiante o procedemento, así como a aceptación daquela por parte das persoas que se ofrecen para a adopción; é dicir, a autoridade competente da comunidade autónoma que declarou a idoneidade deberá manifestar o seu acordo nesta fase tan importante do proceso, na que xa entra en xogo a realidade dun neno ou nena concreto. Para elo, tras a avaliación e valoración da información do neno ou nena e da persoa ou persoas que se ofrecen para a adopción, emitirá o seu criterio, manifestando o seu acordo ou desacordo respecto á proposta formulada polo país de orixe do neno ou nena.
Etapa 10.- Aceptación/Rexeitamento da proposta por parte da persoa ou persoas que se ofrecen para a adopción
Deberase comunicar a proposta de asignación á persoa ou persoas que se ofrecen para a adopción, facilitándolle o apoio e asesoramento necesario para que poida tomar a decisión máis adecuada, que deberá manifestarse por escrito.
O documento de aceptación ou rexeitamento emitido pola entidade pública española correspondente, así como o da propia persoa ou persoas que se ofrecen para a adopción, deberán ser remitidos á autoridade competente do país de orixe da persoa menor de idade.
O envío destes documentos farase ben a través das propias autoridades centrais españolas ou dos OAA , dependendo da vía de tramitación.
Etapa 11.- Viaxe ao país de orixe do neno ou nena. Constitución da adopción
A familia adoptante viaxará ao país de orixe do neno ou nena unha vez a autoridade competente o confirme, para o encontro co neno ou nena asignado e a posterior constitución da adopción.
Etapa 12.- Trámites ante o Consulado español
Unha vez constituída a adopción, a familia adoptante deberá dirixirse ao Consulado español no estranxeiro podendo solicitar:
- A inscrición da adopción no Rexistro Civil Consular. A persoa encargada do rexistro debe realizar un exame en profundidade do expediente, tendo en conta, ademais, que será responsable da inscrición da adopción que a fará efectiva en España.
- A expedición de visados de reagrupación familiar segundo establece o Regulamento que desenvolve a Lei Orgánica sobre Dereitos e Liberdades dos Estranxeiros en España e a súa Integración Social, no seu caso.
O Cónsul, con carácter previo á expedición dun visado a favor dunha persoa menor adoptada no país de acreditación por nacionais españois residentes en España, deberá comprobar que a adopción cumpre os requisitos esixidos.
Etapa 13.- A chegada do neno ou nena a España
Debe comunicar a chegada da familia co neno ou nena adoptado ao servizo de protección á infancia da súa comunidade autónoma de residencia.
Etapa 14.- Trámite en España. Inscrición da adopción
Para que a adopción plena constituída no estranxeiro sexa recoñecida en España é necesario que a persoa ou persoas adoptantes, unha vez se atope no seu lugar de residencia, presenten unha solicitude de inscrición da adopción no Rexistro Civil da súa localidade, se non se ten inscrito no Rexistro Civil correspondente do Consulado de España no país de orixe da persoa menor de idade.
No suposto de que a resolución do país de orixe non fose de adopción plena senón de guarda preadoptiva, deberase tramitar a constitución final da adopción plena da forma establecida polo país de orixe do neno ou nena.
Etapa 15.- Informes de seguimento da adaptación do neno ou nena
A lexislación da maioría dos países de orixe das persoas menores de idade esixe o envío, durante un período de tempo moi variable en cada país, de informes de seguimento postadoptivo que faciliten información sobre a adaptación do neno ou nena á súa nova familia.
Por esta razón, na fase inicial da tramitación e antes de enviar o expediente de solicitude de adopción ao país do neno ou nena, as persoas que se ofrecen para a adopción deben aceptar este requisito ante os servizos competentes da súa comunidade autónoma de residencia e comprometerse a que os seguimentos se leven a cabo. A administración competente española adquire ante as autoridades do outro país o compromiso de realizalos nos prazos fixados.
A familia adoptiva deberá facilitar, no tempo previsto, a información, documentación e entrevistas que a entidade pública, organismo acreditado ou entidade autorizada precisen para a elaboración dos informes de seguimento postadoptivo esixidos pola autoridade competente do país de orixe. A non colaboración da familia adoptiva nesta fase poderá dar lugar a sancións administrativas previstas na lexislación autonómica e ser considerada causa de non idoneidade nun proceso posterior de adopción.
Etapa 16.- Apoio postadoptivo e mediación para a procura de orixes
Para favorecer a adecuada integración de adoptantes e persoas adoptadas, as entidades públicas competentes en materia de adopción das comunidades autónomas deben establecer recursos de apoio postadoptivo e de mediación para a procura de orixes.
Traducido automaticamente con OpenAI desde Castelán